او در مجلس هشتم یکی از مخالفان سرسخت شتاب‌زدگی در اجرای سند تحول آموزش‌وپرورش، به ویژه تغییر ساختار نظام آموزشی بود و این موضوع را بارها مطرح کرد. استاد دانشگاه صنعتی شریف تا آخرین لحظه حضورش در مجلس، پیگیر مسائل حوزه آموزش‌وپرورش بود. او همچنان اعتقاد دارد که سند تحول، ابزاری در دست مسئولان آموزش‌وپرورش است تا با تمسک به آن، کارها را توجیه کنند. آنچه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگوی همشهری با رئیس سابق کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و استاد دانشگاه صنعتی شریف درباره تغییر ساختار آموزشی کشور است.
- از نظر شما الزاماتی که در سند تحول برای اجرای آن پیش‌بینی‌شده فراهم شده است؟
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش در آذرماه 1390 تصویب شد و قاعدتا پس از تصویب سند، شاکله اصلی حرکت و تحول بنیادین آموزش‌وپرورش مشخص و برنامه‌ریزی‌ها براساس سند آغاز می‌شود و راهکارها و اقدامات عملی که در سند پیش‌بینی شده، مرحله به مرحله اجرایی می‌شود. استنادهای گوناگونی که در سند عنوان شده باید به تصویب مراجع ذی‌ربط برسد ولی ما مشاهده می‌کنیم در مهرماه90 آموزش‌وپرورش اعلام می‌کند که کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی تغییر یافته است و مدعی می‌شود که این تغییرات براساس سند تحول بنیادین صورت گرفته، در حالی که در آن هنگام هنوز سند تحول در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب نشده بود. برای اینکه کتاب‌های درسی تغییر یابد، براساس اطلاعات دقیقی که کارشناسان آموزش‌وپرورش به کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هشتم منعکس کردند، کتاب‌های درسی با عجله و شتاب تدوین و چاپ شد؛ حتی عنوان شد تا اوایل تابستان برنامه مدونی برای آموزش معلمان پایه اول ابتدایی هم وجود نداشت و پس از پیگیری‌های کمیسیون آموزش مجلس، 700نفر از معلمان، آموزش دیدند و برای آنها بسته آموزشی تهیه شد. در واقع با عجله این تغییرات با استناد به سند تحول اجرا شد. پرسش این است که این اقدامات چگونه چندماه پیش از تصویب سند تحول، با استناد به سند تحول به اجرا رسید؟ این همه شتاب برای چیست؟ این چه اقداماتی است که آموزش‌وپرورش چند ماه پیش از تصویب سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی، انجام می دهد؟ برچه مبنایی این کارها انجام می‌شود؟پس از آن هم اعلام کردند این تغییرات، تغییرات اساسی و عمیقی نیست و اشکالاتی بوده که در پایه اول ابتدایی وجود داشته و آموزش‌وپرورش در آنها بازنگری کرده است؛ برخی مسئولان آموزش‌وپرورش هم این تغییرات را به سند تحول منتسب کردند.
- آیا زیرساخت‌ها برای اجرای طرح تغییر ساختار نظام آموزشی آماده شده است؟
در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش الزاماتی ذکر شده است، برای مثال در بخش چشم‌انداز، 15ویژگی برای مدارس درنظر گرفته شده که باید مدنظر قرار بگیرد یا اینکه ذکرشده که تغییر یا تحول در نظام آموزش‌وپرورش باید تامین کننده نیازهای فردی و اجتماعی و محیط اخلاقی، علمی، امن، سالم، بانشاط و برخوردار از هویت جمعی باشد.
خب اکنون این پرسش مطرح است که این راهکارهای متعدد دیده شده در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش که متصل هستند به اهداف کلان سند تحول و هدف آنها تربیت انسان براساس حیات طیبه است که مدنظر اسلام است، آیا آماده شده است؟ نه چنین نشده است. زیرساخت‌های سند و راهکارهای اجرایی آن باید مهیا باشد تا بتوان سند را اجرا کرد. در حالی که هنوز بستر و الزامات لازم برای اجرای سند آماده نشده است یکباره مشاهده می‌شود که آموزش‌وپرورش اعلام می‌کند ساختار نظام آموزشی از مهرماه1391 تغییر می‌کند و از نظام 4-3-5 یا 1-3-3-5 به نظام 3-3-6 تغییر می‌یابد؛ اولا در بخش بیانیه ماموریت سند تحول تاکید شده است که آموزش‌وپرورش ماموریت دارد با تاکید بر شایستگی‌های پایه، زمینه دستیابی دانش‌آموزان در سنین لازم‌التعلیم طی 12 پایه تحصیلی (چهار دوره سه‌ساله) به مراتب از حیات طیبه در ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی و جهانی را به صورت نظام‌مند، همگانی، عادلانه و الزامی در ساختاری کارآمد و اثربخش فراهم سازد. پس اهداف باید در 12پایه تحصیل و چهار دوره سه ساله اجرا شود و هیچ اشاره‌ای به اینکه میانبر زده شود و عجله‌ای باشد یا اینکه یک دوره شش‌ساله دیده شود و بعد از آن دوره متوسطه به دو دوره سه ساله تقسیم شود، نشده است.
اینکه بر چهار دوره سه ساله تاکید شده براین اساس بود که نمی‌شود دانش‌آموزان کلاس اول دبستان را بنابه دلایل تربیتی و اخلاقی کنار دانش‌آموزان کلاس ششم ابتدایی قرار داد. این نوع تقسیم‌بندی در بسیاری از کشورهای دنیا نیز رعایت می‌شود. در واقع بدون اینکه مفاد مقدماتی و الزامی سند مهیا شود، می‌خواهند ساختار نظام آموزشی را تغییر دهند. من در شورای عالی انقلاب فرهنگی به این موضوع اعتراض کردم. در فصل ششم سند تحول (راهبردهای کلان) آمده است که تغییر ساختار نظام آموزشی کشور باید با نهادینه‌کردن نگاه یکپارچه به فرایند تعلیم و تربیت با رویکرد تعالی‌بخش در تمامی مؤلفه‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی، به اجرا درآید. بحث این است که اگر قرار است ما چهار دوره سه ساله را پیاده کنیم باید مشخص شود که از ابتدای ورود یک کودک به دبستان، چه مطالبی را بیاموزد؛ یعنی مشخص باشد طی 12سال چه محتوایی را به او آموزش خواهیم داد. براین اساس باید محتوای آموزش‌وپرورش، معلم و فضای آموزشی تهیه و فراهم شود. کدام‌یک از این مسائل برای پایه ششم ابتدایی درنظر گرفته شده است؟ ارتباط پایه ششم با پایه‌های پیش (پنجم دبستان) و بعد (اول راهنمایی) چه خواهد بود؟ چه ارتباط و توالی‌ای بین کتاب‌های درسی پایه اول ابتدایی با پایه‌های بعدی وجود دارد؟ آیا ما می‌خواهیم مدتی نظام 3-3-6 را اجرا کنیم و بعد آن را به نظام 3-3-3-3 تبدیل کنیم؟
- این تغییر ساختار نظام آموزشی به نوعی بازگشت به نظام آموزشی چهار دهه پیش نیست؟
40سال پیش نظام آموزشی همینطور بود و ما پس از چهل‌وچند سال بازهم به ساختار نظام آموزشی سابق برمی‌گردیم. این پرسش برای مردم مطرح است که این نظام 3-3-6 کنونی چه تفاوتی با نظام چند دهه پیش دارد؟ براساس کدام بازنگری کلی این تصمیم گرفته شده است. قطعا این برنامه‌ریزی نیست که ما هر مقطعی را به طور مجزا برنامه‌ریزی کنیم. باید برای 12پایه تحصیلی برنامه‌ریزی دقیق و منسجم وجود داشته باشد. سند تحول نیز در راهکار خود تصریح کرده که باید طراحی، تدوین و اجرای برنامه درسی ملی براساس اسناد تحول راهبردی و بازتولید برنامه‌های درسی موجود باشد. اکنون با سند تحول، شعاری برخورد می‌شود و ابزاری است در دست برخی مسئولان برای توجیه کارها. حالا هر کاری در آموزش‌وپرورش انجام می‌شود در راستای سند قلمداد می‌شود و به سند تحول منتسب می‌شود. آنچه مسلم است اینکه از سند تحول برای توجیه کارهای عجولانه در آموزش‌وپرورش استفاده می‌شود. تغییر ساختار نظام آموزش‌وپرورش که اکنون در حال اجراست به ضرر نظام تعلیم و تربیت و دانش‌آموزان کشور است. من معتقدم مشکل کنونی نظام آموزش‌وپرورش کشور ساختار نظام آموزشی نیست و باید مشکل را در جاهای دیگر جست‌وجود کرد و اولویت حل مشکلات تغییر ساختار نظام آموزشی نیست. متخصصان و محققان باید مشکلات آموزش‌وپرورش را بررسی و آسیب‌شناسی کنند و مشکلات دسته‌بندی شوند. یکی از مشکلات می‌تواند ساختار آموزشی باشد اما اولویت اول نیست.
- این اقدامات چه پیامدهایی خواهد داشت؟
آموزش و پرورش دستگاهی حساس و در عین حال خطرناک است، بدین جهت که در یک حرکت اقتصادی اگر تصمیم اشتباه گرفته شود تبعاتی دارد که قابل جبران نبوده و ضرر و زیان مالی به دنبال دارد ولی پدیده‌های آموزش‌وپرورش در درازمدت تاثیرش مشخص می‌شود و در عین حال به سختی برگشت‌پذیر است. تغییرات، هزینه‌های بسیار هنگفتی را به جامعه تحمیل می‌کند و در مواقعی برگشت‌پذیر نیست. تصمیم‌گیری‌های عجولانه معایب بسیاری دارد. وقتی کتاب‌های درسی پایه ششم با عجله تدوین می‌شود، کتاب‌های سایر پایه‌های درسی نیز با عجله و شتاب تدوین می‌شود. آیا این کتاب‌هایی که شتاب‌زده تدوین شده می‌تواند انسانی را که در سند به آن اشاره شده است تربیت کند؟ یقینا چنین نیست.
- آیا روی بحث تغییر فرهنگ خانواده کار شده است؟
ما در حال ورود به راهی تاریک هستیم که هیچ دورنمایی از آن نداریم. 20سال پیش برای کاهش داوطلبان پشت کنکوری دوره پیش‌دانشگاهی ایجاد شد و اکنون به هر دلیلی به این نتیجه رسیده‌اند که اشتباه شده است؛ آن زمان هم شتاب‌زده عمل شد و مضرات آن هم‌اکنون گریبانگیر کشور شده است. در سال‌های نه چندان دور دیپلم کشور ما در جهان از اعتبار بالایی برخوردار بود اما الان اینطور نیست. براساس ارزیابی آزمون‌های معتبر بین‌المللی مانند تیمز(TIMSS) که در ارتباط با ریاضی و فیزیک انجام می‌شود، از جایگاه مناسبی برخوردار نیستیم و از متوسط جهانی پایین‌تریم. چند سال دیگر به این نتیجه می‌رسیم که نظام آموزشی 3-3-6 هم چاره‌ساز نیست و بازهم عواقب بدی برای کشور ما به دنبال خواهد داشت.
- اینکه گفته می‌شود اگر تغییر ساختار نظام آموزشی در دولت دهم اجرا نشود، احتمال اجرا نشدن وجود دارد را قبول دارید؟
هرگز چنین حرفی پذیرفتنی نیست. سند تحول مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است، بندها و راهکارهای مختلفی دارد که باید در آموزش‌وپرورش اجرا شود و براساس همین، مصوبات مجلس را نیز به دنبال خواهد داشت. به این دلیل به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده که این سند در یک دولت قابلیت اجرایی ندارد. یکی از اهداف سند تربیت انسان برای چشم‌انداز 20ساله است. این صحبت یک بحث انحرافی است. شورای عالی انقلاب فرهنگی که متصل به یک دولت خاص نیست که اگر تغییر کرد، دولت بعدی مصوبات آن را اجرا نکند و تغییر کند. دولت جدید هم باید براساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و اسناد بالادستی کار کند. ناظر برعملکرد آموزش‌وپرورش درباره سند تحول، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی است.برهمین اساس برنامه‌های اصولی بدون توجه به اینکه چه دولتی سرکار است یا چه دولتی برسرکار خواهد آمد در مراجعی مانند مجلس، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب می‌رسند.
